© Ds. A.R. Warnar van den Berg
Preek 09-05-2021
Johannes 11

"Ik ben de opstanding en het leven"

Ik heb het nog niet eerder aangedurfd om over dit hoofdstuk uit het Johannesevangelie te preken. Gek eigenlijk, want ik heb geen moeite met preken over het wonder van de broodvermenigvuldiging, maar wel om te preken over het wonder van de opstanding van Lazarus. Beide zijn menselijkerwijs niet mogelijk, en toch praat ik gemakkelijker over de een dan over de ander.
Mijn moeite zit denk ik vooral op het pastorale vlak, daar roept het nogal wat vragen op. Waarom vertrekt Jezus niet direct naar Betanië, maar blijft Hij eerst nog een paar dagen waar Hij al was? Waarom moet een vriend van Hem lijden, zelfs sterven en zegt Jezus dan tóch dat ‘deze ziekte tot eer van God is’? Martha spreekt haast beschuldigend tot Jezus: als U hier was geweest, was Lazarus niet gestorven. Maar waarom reageert Jezus daar amper op? En vooral: waarom wekt Jezus Lazarus weer op, terwijl zoveel andere mensen ook lijden en sterven en niet weer tot leven geroepen worden, ondanks ons soms diepe verlangen daartoe?
Nee, ik vind de opstanding van Lazarus maar een ingewikkeld verhaal en tot vandaag heb ik altijd vermeden erover te moeten preken. Maar als we het hebben over de “Ik ben”-uitspraken van Jezus, dan komen ook de woorden “Ik ben de opstanding en het leven” voorbij. Dat is toch één van de grootste uitspraken die Hij doet.

Vandaag staan we dus bij die woorden stil: “Ik ben de opstanding en het leven.” En dan kunnen we niet om de context heen van Lazarus, een vriend van Jezus die ziek wordt en sterft. Waar Jezus pas vier dagen na zijn sterven verschijnt, als de begrafenis al is geweest. En waar die woorden van opstanding en leven realiteit worden, omdat hij Lazarus uit de dood tot leven wekt. We staan stil bij deze tekst. Met al onze vragen en moeiten rondom dit verhaal.

Er is een sterke neiging om de dood in dit verhaal metaforisch te duiden. Aan de orthodoxe kant van de kerk wordt dan de nadruk gelegd op het feit dat Lazarus, en wij allemaal, dood door zonde zijn, en dat we door Jezus daaruit opgewekt moeten worden tot leven. Aan de andere kant van de kerk wordt de dood meer gezien, als iets symbolisch, dat wat je gebonden houdt, zoals de windsels die van Lazarus nog afgewikkeld moeten worden wanneer hij uit het graf komt. En beide zijn inderdaad van betekenis voor ons.
Maar het verhaal van de opstanding van Lazarus wijst daarnaast ook wel degelijk op een fysieke dood. In het Joodse denken van die tijd werd geloofd dat de ziel nog drie dagen in het lichaam was. Het tot leven wekken zou in die drie dagen nog kunnen gebeuren, misschien dat het dan toch meer een soort coma of iets dergelijks was. Daarna begon het lichaam te ontbinden en was iemand echt dood. Het lichaam moest dan begraven zijn. Bij Lazarus is het al de vierde dag na zijn sterven. Hij ligt al in het graf. En als Jezus naar het graf gaat en wil dat de steen wordt weggerold, dan roepen Maria en Martha het dan ook verschrikt uit: maar, Heer, de stank! Het is wel heel zeker dat Lazarus een fysieke dood gestorven is. Maar de opstanding is hier eveneens fysiek. Lazarus mag nog een tijdje langer op aarde rondlopen en zal uiteindelijk opnieuw sterven.
Is dat moeilijk voor te stellen? Jazeker. Moeilijk te geloven? Absoluut. En misschien nog wel moeilijker te accepteren, dat Jezus deze vriend opwekt en er zovele anderen in het graf blijven. Toch moeten we ons op dat laatste niet blind staren. Lazarus is de uitzondering. Ook onder de vrienden van Jezus. Johannes de Doper wordt niet uit het graf ontheven. Niet in onze tijd tenminste. Het is in deze unieke gebeurtenis dat Jezus ons toont wie Hij is. 
Sommige theologen zeggen dat dit verhaal niet om Lazarus draait, maar om Martha. Jezus openbaart zich aan haar met die grootse uitspraak: Ik ben de opstanding en het leven. Martha gelooft wel in de opstanding, zoals de meeste Joden in die tijd. Ooit, als Gods tijd aanbreekt, is daar de opstanding. Maar dat is geen echt troostvolle gedachte op dit moment. In haar verdriet, in deze periode van rouw, is de opstanding als toekomstperspectief niet genoeg.
Maar Jezus zegt iets anders: Ík ben de opstanding en het leven. De opstanding is niet enkel een feit van de toekomst. Het is een persoon, en Hij staat daar en op dat moment voor Martha. En als Martha dat hoort, dan ziet ze wie Jezus daadwerkelijk is: “Ik geloof dat U de Messias bent, de Zoon van God die naar de wereld zou komen.” Onze hoop is niet een gedachtespinsel, van iets na de fysieke dood, waar niemand ooit uit teruggekeerd is. Onze hoop is een persoon, het is Iemand. Het is Jezus Christus. En het is vandaag.

De opstanding van Lazarus leert ons niet de willekeur van Jezus om die ene vriend op te wekken uit de dood en de rest in het graf achter te laten. Het leert ons juist dat de opstanding er nú is. Je kunt nú opstaan tot nieuw leven. En juist omdat dat zo moeilijk te geloven is en het risico bestaat dat het alleen maar een mooi dogma is, laat Jezus het bij Lazarus zelfs op een fysieke manier zien. Maar het geldt net zo goed voor Martha en voor Maria. Ook zij worden opgewekt: mét Jezus zul je leven, zelfs als de dood komt. Zelfs als je al gestorven bent, is het leven er voor je. De dood blijft wel, maar de dood is geen eindpunt meer.
Misschien moeten we ook niet teveel focussen op de opstanding. Martha gelooft in de opstanding op de Laatste Dag. Maar in reactie daarop zegt Jezus: Ik ben de opstanding én het leven. Het evangelie is niet ‘gedenk te sterven’, maar ‘gedenk te leven’. Het draait allereerst om leven, voluit leven.

Dat klinkt mooi, waar wat betekent dat als je vandaag rouwt om wie je moet missen? Wat betekent het als je vandaag met weemoed of verdriet naar de Ichthuskerk kijkt, omdat we daar definitief afscheid van gaan nemen?
De tekst over Lazarus is niet blind voor de ellende. Het lijden en de dood, die zijn er nog. De rouw en het verdriet net zo goed. Iemand moeten missen doet pijn. Martha gooit haar vragen en verwijten voor Jezus’ voeten neer. “Als U er was geweest, zou mijn broer niet gestorven zijn!”
Misschien herkent u dat gevoel wel: als God had ingegrepen… Ook onze moeiten, onze vragen en onze verwijten hoeven we niet af te zwakken. De dood blijft een vijand, of het nu gaat om de fysieke dood, of om dingen die sterven en verloren gaan. En we mogen Hem dat net als Martha voor de voeten smijten. Hij schrikt er niet van. Maar als het goed is, worden onze ogen net als bij Martha geopend. De dood is zijn schrik kwijt, zijn prikkel kwijt. Want door de dood heen roept God ons tot leven. Hij leeft niet in gebouwen van steen, maar in de harten van mensen. Als individu én als gemeenschap worden we steeds weer geroepen om te leven, voluit te leven. Om verder te gaan op onze weg, samen met Hem die het leven geeft. Want het evangelie leert “Jezus leeft, en ik met Hem!” Het leert ons geen “memento mori, gedenk te sterven”, maar “gedenk te leven!”
Amen.